چرا برجام احتمالا احیا نخواهد شد؟

انریکه مورا معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به امید از سر گیری مذاکرات احیای برجام، هفته گذشته راهی تهران شد. سفری که ظاهرا مثمر ثمر بوده و قرار است مذاکرات بعد از دو ماه توقف بار دیگر آغاز شود. از سوی دیگر امیر قطر هم که یکی از میانجی‌ها میان ایران و آمریکاست روز پنجشنبه وارد تهران شده و امید‌ها را بیشتر کرده؛ اما چقدر این خبر امیدوار کننده است؟

لیلا فرهادی: جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در آخرین اظهار نظر خود درباره توافق هسته‌ای گفته نباید امیدوار باشیم همه مشکلات یک‌شبه رفع شوند. یک مقام دیپلماتیک فرانسوی هم اعلام کرده احتمال کمی وجود دارد که آمریکا به درخواست ایران برای خروج سپاه از فهرست گروه‌های تروریستی وقعی بنهد.

بلومبرگ معتقد است امید کمی به احیای برجام است. این رسانه به نقل از چهار مقام که نامشان برده نشده، نوشته بعید است سفر مورا به تهران گشایشی در امور ایجاد کند.

یک اتفاق عجیب دیگر هم زمان بازگشت مورا از تهران رخ داده که به زعم رسانه‌های نزدیک به دولت می‌تواند نشانه‌های به بن خوردن از سرگیری مذاکرات برجامی باشد. ماموران فرودگاه فرانکفورت، برای مدت چندین ساعت انریکه مورا و تیمش را بعد از بازگشت از تهران معطل نگه داشتند. مورا در توییتر خود در توضیح این اتفاق نوشت «ما را از هم جدا کردند و از هر گونه توضیحی درباره دلایلشان برای نقض کنوانسیون وین سر باز زدند.»

خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران ایرنا معتقد است بین این اتفاق و از سر گیری مذاکرات ارتباطی وجود دارد. این خبرگزاری در گزارش خود مدعی شده «اسرائیل پشت این حادثه بوده تا مانع پیشرفت مذاکرات وین شود.»

هزینه سیاسی احیای برجام

یکی از دلایل بی‌نتیجه ماندن این سفر به زعم رسانه‌های آمریکایی، هزینه‌ای است که جو بایدن باید برای احیای برجام در آمریکا پرداخت کند. بایدن یک زمان به احیای برجام خوش‌بین بوده، اما الان به این نتیجه رسیده که قبل از انتخابات میان‌دوره‌ای مجلس سنای آمریکا که شش ماه دیگر قرار است برگزار شود، احیای برجام سودی برای دموکرات‌ها ندارد.

بلومبرگ در یادداشتی نوشته جمهوری‌خواهان در این انتخابات هر تعاملی با ایران را به عنوان یک باج به این کشور نمایش خواهند داد و این به نفع دموکرات‌ها نیست. از سوی دیگر جریانی شامل هر دو حزب آمریکا هفته گذشته به کاخ سفید هشدار داده‌اند که کنگره با لغو تحریم‌های سپاه مخالف است.

نقش روسیه در احیای برجام

یکی دیگر از دلایل بدبینی آمریکایی‌ها به احیای برجام، اتفاقاتی که دو ماه پیش آغاز شده است. قبل از حمله روسیه به اوکراین احیای برجام در دسترس بود، اما جنگ اخیر معادلات ژئوپلتیکی منطقه را برهم زده و انگیزه‌ها را برای رسیدن به یک توافق از بین برده است و در این میان نقش روسیه بسیار مهم است؛ در ابتدا مذاکرات به خاطر درخواست روس‌ها برای دریافت ضمانت‌هایی از آمریکا در خصوص ارتباط روسیه به ایران متوقف شد. برخی معتقدند ظاهرا چشم‌انداز کاهش قیمت نفت در صورت فروش نفت ایران در بازار‌های جهانی انگیزه روسیه برای حمایت از احیای برجام را از بین برده است.

از نظر ایران نفت صد دلاری احیای برجام را یک امر ضروری کرده است. قیمت نفت از زمان آغاز مذاکرات برجام دو برابر شده، ولی همزمان چین و روسیه به این کشور اطمینان داده‌اند که به خرید نفت و توزیع اقلام ضروری ادامه می‌دهند. همین مساله می‌تواند احیای برجام را مادامی که ایران نیاز‌های اولیه‌اش را برآورده و نقتش را می‌فروشد، به تعویق بیندازد.

تا این لحظه طرف‌های اروپایی هنوز اعلام نکرده‌اند که توافق برجام از بین رفته، چون در صورت اعلام چنین امری، سازمان ملل باید از مکانیسم «اسنپ بک» تحریم‌های بین المللی استفاده کند و این یعنی نفت بیشتری از بازار‌های جهانی کسر خواهد شد و قیمت انرژی سر به فلک خواهد کشید.

چنین اقدامی می‌تواند منجر به اقدام متقابل ایران در خاورمیانه و حمله به زیرساخت‌های عبور انرژی شود. همه این‌ها در شرایطی ممکن است رخ دهد که جهان هنوز درگیر حمله روسیه به اوکراین است.

تحلیلگران بازار نفت که پیش از این بر توافق با ایران و بازگشت نفت ایران به بازار حساب کرده بودند دیگر چنین فاکتوری را جزو مخاسباتشان نمی‌آوردند. شرکت تحلیل نفتی جی.پی.مورگان در آخرین گزارشی که منتشر کرده پیش‌بینی کرده تا پایان امسال تنها ۴۰۰ هزار بشکه در روز به آمار نفت عرضه شده در بازار جهانی اضافه شود و این رقم سال Hینده به ۱ میلییون بشکه نفت برسد. ناتاشا کنوا تحلیلگر جی.پی.مورگان در یادداشتی که ۴ می‌ منتشر کرده گفته انتظار ما این است که تولید و صادرات نفت ایران تا اطلاع ثانوی ثابت بماند.

بازداشت تبعه‌های خارجی در میانه مذاکرات

همانقدر که آزادی دو زندانی بریتانیایی در ماه مارس همه را به گشایش در احیای برجام امیدوار کرده بود، بازداشت دو تبعه فرانسوی هفته گذشته این امید‌ها را نقش برآب کرد. اگرچه ایران ارتباط بین احیای برجام و بازداشت این دو تبعه فرانسوی را رد کرده، اما از نظر دیپلمات‌های اروپایی اقدام ایران در جهت افزایش قدرت چانه‌زنی پای میز مذاکره برجام بوده است.

یک مقام آمریکایی به بلومبرگ گفته ایران و آمریکا مسیر درستی پیش نمی‌روند. او گفته دولت بایدن تا زمانی که بازگشت به برجام در راستای منافع آمریکا باشد، به تلاش‌هایش در این جهت ادامه می‌دهد، اما ممکن است زمانی فرا برسد که دیگر این مسئله به نفع آمریکا نباشد و بایدن آن زمان باید تصمیم‌گیری کند.

گزارش خطرناک آژانس بین المللی انرژی اتمی

در حالی که برجام در هاله‌ای از ابهام است، ایران به پیشرفت‌های هسته‌ای خود ادامه می‌دهد. انباشت دانش هسته‌ای در ایران به گفته بلومبرگ سبب شده آمریکا هشدار دهد که اگر هر چه زودتر طرفین به تعهداتشان برنگردند شاید توافق اولیه عملا منسوخ شود.

اگرچه ایران همیشه گفته مسیر پیونگ‌یانگ را در پیشرفت‌های هسته‌ای خود طی نمی‌کند، اما یکی از دیپلمات‌های اروپایی به بلومبرگ گفته تهران در این مدت به این نتیجه رسیده که نقض بعضی محدودیت‌هایی که داوطلبانه قبول کرده بود به او اجازه فعالیت هسته‌ای فراتر از توافق برجام را می‌دهد بدون اینکه توافق را از بین ببرد.

آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار است ماه آینده گزارش دو سالانه خود را درباره منابع ذرات اورانیوم شناسایی شده در چندین سایت اعلام نشده منتشر کند. تا زمانی که این معضلات خل نشود رسیدن به یک توافق دور از دسترس است.